Barbara Olszewska – Dyoniziak - Antropologia totalitaryzmu europejskiego XX wieku

Tytuł: Antropologia totalitaryzmu europejskiego XX wieku
Autor: Barbara Olszewska – Dyoniziak
Wydawnictwo:  ATLA 2 
Data wydania: 1999
Kategoria: historia, nauki społeczne
ISBN:  8386882816
Ilość stron: 246

Antropologia totalitaryzmu europejskiego XX wieku Barbary Olszewskiej – Dyoniziak nie jest jedyną książką wydaną przez autorkę. Do jej dobytku należą również między innymi Zambia. Zarys historyczno-socjologiczny; Człowiek-kultura-osobowość; Wstęp do klasycznej antropologii kulturowej; Społeczeństwo i kultura. Szkice z antropologii kulturowej; Zarys antropologii kultury; Bronisław Malinowski - twórca nowoczesnej antropologii społecznej; Oblicza kultury. Wstęp do antropologii międzykulturowej komunikacji; Rozwój, zmiana i postęp społeczny. Zarys Problematyki oraz Człowiek i Religia. Po tym krótkim przybliżeniu dorobku autorki, chciałabym przejść do treści samej książki.

Na początku Antropologii totalitaryzmu europejskiego XX wieku Barbara Olszewska – Dyoniziak omawia ideologiczne podłoże totalitaryzmu. W pierwszym rozdziale zostaje poruszony temat marksizmu. Dowiadujemy się nie tylko, co jest głównym założeniem tej doktryny filozoficznej, ale także poznajemy niektóre fakty z życia myśliciela oraz drogę, jaką musiał przejść Karol Marks, aby stworzyć swoje myśli filozoficzne. Dowiadujemy się między innymi, że w czasie studiów filozoficznych w Berlinie dostał się on pod wpływy heglistów. Marksizm przez kolejne strony został rozpatrzony pod różnymi względami. Dowiadujemy się także jak ta doktryna filozoficzna została przekształcona i rozwinięta przez Lenina, a w końcu przyczyniła się do powstania nowego ustroju politycznego w Rosji – socjalizmu. Poznajemy także nastroje, jakie towarzyszyły społeczeństwu rosyjskiemu za czasów władzy Stalina. Zostajemy zapoznani z każdą dziedziną życia, która została przekształcona lub rozwinięta przez sowietyzm oraz całkowicie odizolowana od kultury zachodniej. Zaciekawił mnie również opis nowego człowieka, nazwanego przez Aleksandra Zinowiewa, jako „homo sovieticus”.

 Na kolejnych stronach autorka przedstawia również sytuacje, w jakiej znalazło się społeczeństwo niemieckie. Czytamy o umacnianiu się władzy Adolfa Hitlera oraz rozprzestrzenianiu się jego poglądów nacjonalistycznych, antymarksistowskich, antybolszewickich, a także antysemickich. Znajdujemy tu również wiele cytatów z „Mein Kampf” w tym m. in. o teorii rasowej.

Dzięki przedstawieniu sytuacji obywateli w szerszej perspektywie, możemy niemal w pełni zrozumieć, jak totalitaryzm ukształtował zarówno naród, jako całość, jak i pojedynczą jednostkę.

Uważam, że rozdział II „Europejskie systemy totalitarne – analiza socjologiczna” jest szczególnie godna uwagi ze względu ma ciekawe pogrupowanie III Rzeszy oraz Związku Radzieckiego na pod kategorię tj.: gospodarka; partia/państwo/wódz; wróg obiektywny; tajna policja; masowe mordy. Dzięki takiemu podziałowi zaczynamy dostrzegać jak wiele łączy i dzieli te dwa państwa. Zwłaszcza w tym ostatnim podrozdziale (masowe mordy) możemy poznać ciekawe szczegóły, o których większość z nas pewnie nie miała pojęcia, jak np. o rosyjskich obozach koncentracyjnych, które przewyższały te niemieckie w ilości ofiar oraz okrucieństwie. Przed przeczytaniem tej książki nie zdawałam sobie sprawy ile ofiar i jak straszliwych zbrodni dopuścili się przywódcy państw o ustroju totalitarnym.

W późniejszym rozdziale zostaje poruszony również temat demokracji, jej genezy, wieloznacznej definicji, zasadzie działania oraz wprowadzenie jej w życie.

Ostatni rozdział zatytułowany „Psychologiczne aspekty komunizmu” przedstawia ogólne refleksje na temat ideologii komunizmu oraz ruchów totalitarnych.

           

            Pozwolę sobie na zacytowanie małego fragmentu z podsumowania

 „Książka Antropologia totalitaryzmu europejskiego zmierza do ukazania ideologicznego i społecznego podłoża XX-to wiecznego totalitaryzmu w Europie oraz psychologicznych źródeł i następstw tego fenomenu. Pojęcie totalitaryzmu wiązane jest na ogół z procesami zachodzącymi w wielkich społeczeństwach XX wieku, takich jak hitlerowskie Niemcy, Włochy Mussoliniego, Rosja sowiecka, maoistowskie Chiny, czy też nawet, jak chcą niektórzy, poddane racjonalizmowi technologicznemu Stany Zjednoczone.” Uważam, że jest to najlepsze podsumowanie istoty tej książki, aczkolwiek totalitaryzm został rozpatrzony jedynie na przykładzie hitlerowskich Niemiec i Związku Radzieckiego, a temat faszyzmu Włoskiego nie został w ogóle poruszony. Co prawda autorka w pewnym memencie wyjaśnia krótko, że włoski faszyzm jest całkiem odrębnym tematem.

      W książce zawartych jest wiele opinii, cytatów i poglądów innych znawców tematu, co z jednej strony lekko przyćmiewa refleksje samej autorki, zaś z drugiej daje całkiem interesujące przedstawienie tematu z różnych punktów widzenia. Książka napisana jest w sposób całkiem przystępny, a dodanie przy niektórych opisach sytuacji, jakie wówczas panowały, autorka zamieszcza bardzo ciekawe i adekwatne historie, jako przykłady. Dzięki tym przykładom wszystko nabiera bardziej realnego wymiaru, a to znowu pozwala otworzyć umysł na fakt, iż zbrodnie dotykały całą siłą ludzi takich, jak my – czytelnicy, bo cóż z tego, że nie żyliśmy w tamtych czasach, jak niczym od siebie się nie różnimy. Powinniśmy się cieszyć, że nie spotkało nas coś tak strasznego, jak życie w kraju, w którym panuje powszechny terror, a na porządku dziennym są okrutne tortury w trakcie przesłuchań, czy zesłanie do obozów zagłady, gdzie najpierw bylibyśmy zaszczuci, odcięci od naszych bliskich, zgnębieni psychicznie, a w końcu poddani torturom cielesnym i wyziębieniu.

Książki o zabarwieniu historycznym wydawały mi się mało interesujące, opisujące czyste dane, daty, zdarzenia, nazwiska. Jednak, choć autorka w pełni wyczerpuję temat, jakim jest Antropologia totalitaryzmu europejskiego w XX wieku, to książka nie zawiera suchych faktów tylko historię idei – przekształconą w ustroje polityczne, dojście do władzy i pobudki, którymi kierowali się wodzowie państw totalitarnych oraz sytuację ofiar tychże systemów. Tak naprawdę niewiele książek daje nam możliwość poznać historię "od kuchni", koncentrując się na zapleczu wydarzeń zamiast na nich samych w postaci danych.

Jest to dość interesująca lektura, a w dodatku bardzo wciągająca, która mnie osobiście wzbogaciła o wiedzę na temat kultury i życia społecznego w krajach totalitarnych XX wiecznej Europy. Osobiście uważam, że książka jest napisana w bardzo ciekawej formie, można dzięki niej zauważyć jak bardzo zmienił się świat, od czasu, gdy przychodzili na świat nasi dziadkowie.

Należy zadać teraz ostatnie pytanie, jak ocenić tą książkę. W mojej normalnej skali chyba się nie da, więc spróbuję odpowiedzieć, czy warto zagłębiać się w tę książkę? Uważam, że warto. Choć jej zawartość wymaga uważnej lektury i przynajmniej podstawowego zainteresowania tematem, to zarówno w trakcie, jak i po jej przeczytaniu powstaje w naszych umysłach rzeczywistość ówczesnego świata, która otwiera oczy i skłania do przemyśleń.